چکیده

‌‌‌یکی از هدف‌های‌‌ مهم آموزشی به خصوص در دوره‌‌های آموزش عمومی‌، آموختن برای زیستن‌، برای درجمع زیستن و برای بهتر زیستن است‌. امروزه دیدگاهی که دوران یادگیری را از بقیه ی عمر جدا می‌سازد مطرود است اگر آموزش در دوران تحصیل نتواند دانش آموزان را در جهت حصول به ابزاری برای زندگی بهتر هدایت کند در اعتبار آن آموزشی باید شک کرد زیرا یادگیری فرآیندی است به اندازه ی تمام زندگی‌، هم در طول وهم در گوناگونی آن‌.

در این تحقیق به بررسی ضرورت و اهداف استفاده از ابزارهای مختلف در ارزشیابی تحصیلی توصیفی پرداخته شده‌‌ ودر هر مورد راهکارهای اجرایی ارائه گردیده است به عنوان معلم باید باور داشته باشیم که هر دانش آموز قابلیت رشد و یادگیری را دارد‌‌ به شرط آنکه ما آن ابزار سنتی را که بدون توجه به تفاوت‌های فردی‌، به دنبال یافتن نقطه ضعف هاست رها کنیم و ابزاری بسازیم که تواناییهای او را شناسایی کند‌، به دانش آموز اعتماد به نفس بخشد و براساس این باور عمل کند که آموزش و ارزشیابی فرآیند‌‌هایی در هم تنیده‌اند و اگر آموزش فرآیندی است که حداقل به اندازه ی دوران دانش آموزی زمان براست‌، ارزشیابی هم به همین طول زمان نیاز دارد نمی توان وظیفه ارزشیابی را به پایان هر دوره آموزشی و زمان چند ساعته محدود کرد زیرا اضطراب و ترس از ندانستن و نتوانستن تمام توان او را سلب می‌کند و حاصلی جز یاد آوری نقاط ضعف ندارد ارزشیابی باید فرهنگ موفقیت را در کلاس ما حاکم کند و این تفکر باید در ضمیر نهان همه ی معلم‌ها نهادینه شود‌. با این اعتقاد‌،معلم باید درطراحی یک سیستم ارزشیابی معتبر بکوشد وشیوه آموزش خود را اصلاح کند تا نتایج مطلوب حاصل گردد.

مقدمه‌‌

در نظام تعلیم و تربیت پویا باید رویکرد‌‌های جدیدرا در ارزشیابی معرفی و با روی آوردن به آموزش معتبر‌، ارزشیابی معتبر را ترویج کرد‌. در شرایط کنونی در جهان گروهها، بخشها و انجمن‌‌های متفاوتی در صدد اصلاح این نظام برآمده و توجه خاصی به ارزشیابی رشد دهنده‌، پویا و مستمر نموده اند‌. تاریخچه نظام تعلیم و تربیت تطبیقی نشان می‌دهد که تحول بسیاری از کشورها از نظام ارزشیابی آغاز و به دیگر موارد سرایت کرده است‌. از جمله اهمیت به حیطه نگرش و عواطف فراگیران است که باید شیوه‌‌های متنوع و کاربردی را در سنجش و ارزشیابی دانش آموزان فراهم ساخت‌.

‌‌یادگیری براساس همیاری و مشارکت آرمانی است که در طول قرن گذشته ذهن کارشناسان و نهادهای رسمی تعلیم و تربیت جهانی را به خود مشغول نموده است‌. در آغاز قرن بیستم جان دیویی معلمان را برای بررسی وحل مسئله دانش آموزان در قالب گروه و تیمهای دانش آموزی ترغیب می‌نمود و در پایان این قرن سازمان یونسکو چهار شاخصه را به عنوان محورهای

آموزش وپرورش برای سده بیست و یکم بیان می‌دارد‌‌:

«یادگیری برای دانستن‌، یادگیری برای انجام دادن‌، یادگیری برای باهم زیستن و یادگیری برای زیستن »

یادگیری برای باهم زیستن از طریق ایجاد توان درک دیگران و احترام به ارزشهای جمعی و تفاهم دو جانبه‌، بخش ارزشمند « فرآیند یاد دهی – یادگیری » و از نمودهای ارزشیابی‌‌های مستمر و فعالیتهای کارگاهی و آزمونهای عملکرد است که با استفاده از تکنیک‌‌های مختلف نظیر « تهیه گزارش‌‌های کتبی یا شفاهی‌، ارائه کنفرانس‌، اجرای طرحهای تحقیقی‌، مصاحبه‌، چک لیست (فهرست مشاهده)‌، پرسش‌های تدریجی‌، اجرای آزمون‌‌های کوتاه ( کوئیز وآزمون‌‌های عملکردی )، روشهای خود سنجی‌‌ وهمسال سنجی و….وپوشه کار‌، واحد کار ( پروژه ) و ‌…. تحقق می‌یابد‌.

روش مطالعه‌‌

در این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده شده است در رابطه با موضوع مقاله از منابع مختلف و تجربیات خود داده‌‌هایی جمع آوری شده و از منابع زیر جهت گرد آوری اطلاعات استفاده شده است‌‌:

  1. کتاب‌، مجله و روزنامه
  2. دایره المعارف
  3. همکاران و دیگر کارکنان مدرسه
  4. بازدید از کلاسها و مدارس
  5. افراد متخصص در زمینه مورد نظر
  6. چکیده تحقیقات و مقالات

تعریف واژگان‌‌

۱ – ارزشیابی‌‌

ارزشیابی‌، تفسیر اطلاعات جمع آوری شده ازطریق سنجش است که در آن اطلاعات حاصل یا ملاکهای از پیش تعریف شده ( معمولاً هدفهای آموزشی درس یا دوره ) مقایسه می‌شود تا در باره یادگیری دانش آموزان قضاوت و تصمیم گیری به عمل آید‌. ارزشیابی بخشی از فرآیند آموزش وپرورش است که براساس آن اطلاعات لازم در مورد یادگیری یا آموخته‌‌های دانش آموز جمع آوری و تجزیه و تحلیل می‌شود‌.

۲ – ارزشیابی مستمر‌‌

‌‌ ‌‌ ارزشیابی مستمر از مناسب ترین روشها برای جمع آوری اطلاعات در مورد فرآیند یاددهی – یادگیری است و ازطریق این نوع ارزشیابی‌ها تلاش فکری و عملی دانش آموزان در جهت کسب نتایج یادگیری‌، ثبت‌، ضبط و نگهداری

می‌شود و در پایان به مجموع این تلاشها ارزشی داده می‌شود که در تعیین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سهم مشخصی را خواهد داشت‌.

(عباس حاجی آقالو –دلایل تغییر نظام امتحانات آموزش عمومی از سه نوبتی به دو نوبتی‌، پژوهشنامه ی آموزشی ش ۱۱ – دی ۸۰ – ص ۸ )

۳ – فرآیند یاددهی – یادگیری‌‌

جریان و فرآیند ی دو طرفه ( بین معلم و فراگیر ) است که در آن یادگیری به معنای تغییر در رفتار از راه تجربی ( تاثیر متقابل فرد بر محیط و محیط برفرد ) در انسان ایجاد می‌شود و مشتمل بر تفکر مهارتهای ذهنی و مهارتهای فیزیکی است ( دکتر قورچیان‌، فضلیخانی‌، موسوی‌، خالقی‌، پازولو، نظریه‌‌های یادگیری و نظریه فراشناخت در فرآیند یاددهی – یادگیری – انتشارات تربیت – ص ۱۲)

۴ – ارزشیابی تکوینی‌‌

این نوع ارزشیابی در فرآیند آموزش استمرار دارد و طی آن معلم از اطلاعاتی که جمع آوری می‌کند در طراحی مراحل بعدی آموزش استفاده می‌کند‌. این ارزشیابی پویا‌، رشد دهنده و سازنده است‌.

۵ -‌‌ پوشه یا پوشه کارنما

پوشه کارنما فارسی شده ی واژه ی port folio است مانند یک جورچین( پازل ) مجموعه قطعاتی‌‌ از کارهای دانش آموز است

که با اتصال آنها می‌توان تصویر کامل وروشن تری از دانش آموز به عنوان یک یادگیرنده مادام العمر به نمایش گذاشت‌. ( طاهره رستگار‌، ارزشیابی در خدمت آموزش ص ۸۲)

۶ – آزمون عملکردی‌‌

‌‌ ‌‌ آزمون عملکردی‌، آزمون بسیار معتبری است که تاکید برفرآیند‌‌های یادگیری فراگیر درسطوح مختلف تحصیلی دارد‌. استفاده از این شیوه در سنجش دانش آموزان بسیار تازه است و دلیل اصلی توجه به این نوع سنجش راه علاقه ی روزافزون به استفاده از اصول روانشناسی شناختی در کلاس درس و نیاز به پرورش فرآیندهای عالی فکری و مهارتهای تفکر انتقادی دانسته اند‌. ( ثرندایک وهمکاران ۱۹۹۱)

ارزشیابی مستمر

ارزشیابی مستمر یا سازنده بخشی از فرآیند آموزشی تلقی می‌شود به این معنا که ارزشیابی در جریان آموزش جاری است و معلم به طور مرتب با آن درگیر است و از نتایج سنجش مستمر در تعیین گام بعدی خود در آموزش استفاده می‌کند به این دلیل است که آموزش و ارزشیابی در هم تنیده می‌شوند و دانش آموز رشد می‌کند و نباید آن را با سنجش‌‌های متداولی که گرچه ممکن است مکرر اتفاق افتد‌، ولی حاصلی جز ارائه نمره یا رتبه نیست‌، معادل دانست‌.

ارزشیابی مستمر و سازنده را چگونه شروع کنیم؟

برای وارد کردن این شیوه ارزشیابی در برنامه کار خود منتظر دستور العمل خاصی نباشید زیرا هیچ راه معین و مشخص و از پیش تعیین شده ای برای سنجش مستمر و پویا وجود ندارد‌. این نوع سنجش می‌تواند به شکلهای مختلفی انجام شود و شما براساس اطلاعاتی که از طرق مختلف جمع آوری می‌کنید مثل مشاهده ی رفتار و عمکرد دانش آموز در هنگام انجام فعالیتهای کلاسی یا ارائه ی گزارش پروژه‌ها‌، پاسخ به پرسشهای کلاسی‌، کتبی و شفاهی و بررسی پوشه ی دانش آموز او را مورد ارزیابی قرار دهید‌. اما باید به خاطر داشت که آنچه یک سنجش و ارزشیابی را مستمر‌، رشد دهنده و پویا می‌کند‌، شیوه استفاده از نتایج آن سنجش و ارزشیابی است‌.

ویژگی‌‌های ارزشیابی مستمر‌‌:

  • ارزشیابی مستمر جزیی از فرآیند آموزش است‌.
  • به فعالیتهایی منجرمی شودکه طراحی مراحل بعدی آموزش راامکان پذیرمی سازد
  • در تمام موضوعات درسی قابل اجرا است‌.
  • دانش آموزان را در فرآیند یادگیری خود سهیم می‌سازد و توان خود ارزیابی را در آنان تقویت می‌کند‌.
  • معلم را قادر می‌سازد تا به طور منظم دانش آموزان را در فعالیتهای گوناگون در نظر بگیرد و عواملی را که مانع پیشرفت آنان است شناسایی کند زیرا به طور طبیعی نوع عملکرد دانش آموزان در فعالیتهای گوناگون یکسان نیست‌.
  • پویایی و گستردگی ارزشیابی مستمر
  • ارزشیابی مستمر به هیچ وجه نباید به رتبه بندی دانش آموزان‌‌ بینجامد.
  • معلم را قادر می‌سازد تا طریق ارزشیابی‌‌های متناوب و یادداشت‌‌هایی که بر می‌دارد‌، اطلاعات کافی برای ارزشیابی معتبر دانش آموزان را جمع آوری کند
  • ارائه تصویر کلی از تمامیت شخصیت دانش آموز

راهکارهای ارزشیابی مستمر

  1. سنجش و ارزشیابی باید بر هدفهای برنامه‌‌های آموزشی استوار باشد و برای انجام دادن آن متناسب با مواد درسی و هدفهای هر درس از انواع مختلف ابزارهای فنون و راهبردهای سنجش استفاده شود‌.
  2. فنون و روشهای ارزشیابی معتبر شامل‌‌: تهیه گزارش‌‌های کتبی – تهیه گزارش‌‌های شفاهی – ارائه کنفرانس – اجرای طرحهای تحقیقاتی – مشاهده ی رفتار دانش آموزان – مصاحبه – مشاهده ی رفتار و فهرست مشاهدات – پرسشهای کلاسی – اجرای آزمونهای کوتاه – روشهای خود سنجی – کارنما یا ارائه ی مجموعه کارها می‌باشد‌.
  3. در فرآیند سنجش و ارزشیابی معلم باید خود و دانش آموزان را از ابعاد و جلد کتاب وچهار دیوار کلاس درس رها کند و ارزشیابی را درجهت حل مسائل اجتماعی‌، زندگی واقعی و پیوند بین مدرسه و جامعه از طریق جمع آوری و نقد اطلاعات حاصل از رسانه‌‌های گروهی اجرای طرحهای تحقیقاتی و انجام دادن تکالیف با معنا به صورت گروهی سوق دهد‌.
  4. در ارزشیابی مستمر شیوه یادگیری دانش آموز باید کانون توجه فرآیند سنجش و ارزشیابی قرار گیرد. در هر زمان که سنجشی انجام می‌شود دانش آموزان باید آن را جزیی از فرآیند آموزش تلقی کند و به همان اندازه که می‌داند (چه ) یاد می‌گیرد بداند (چگونه ) یاد می‌گیرد‌.
  5. سنجش و ارزشیابی مستمر باید به جای شکست رغبت یادگیری را در
  6. دانش آموزان افزایش دهد‌. هر سنجشی که استقلال دانش آموزان را به رسمیت بشناسد وبه‌‌ او حق انتخاب و بازخورد سازنده بدهد و فرصت‌‌هایی برای خود ارزیابی کردن فراهم کند فراگیر را به یادگیری بیشتر ترغیب می‌کند‌.
  7. دانش آموز باید توصیه‌‌های سازنده برای پیشرفت دریافت کند‌. معلم باید با تاکید بر نقاط قوت دانش آموز و ارائه ی توصیه‌‌هایی برای رشد آنها در مورد رفع نقاط ضعف دانش آموز نیز توصیه‌‌هایی شفاف ارائه دهد و فرصتهایی برای انجام آن توصیه‌ها فراهم کند‌.
  8. سنجش مستمر باید برای دانش آموز فرصتهای خود ارزیابی کردن را فراهم کند تا وی توان خود اصلاح کردن و مدیریت فردی را فراگیرد‌.
  9. ارزشیابی مستمر در مرکز فعالیت‌‌های کلاسی قرار دارد‌.

پوشه کارنما یا ارائه مجموعه کارها

‌‌ ‌یکی از روشها وفنونی که در ارزشیابی مستمر از آن استفاده می‌شود روش کارنما یا پورت فولیواست این روش یک شیوه موثر برای سنجش و ارزشیابی یادگیریهای غیر شناختی‌، مهارتی و تواناییهای دانش آموزان است که در باره آن توضیحاتی ارائه می‌نماییم‌.

«کارنما یا پوشه مجموعه ای از گزارشها‌، یادداشتها‌، نوارها‌، فعالیتهای ورزشی‌، نقاشی‌ها و امثال آن » در این روش برای سنجش عملکرد یاد گیرندگان در انجام تکالیف درسی دانش آموزان برای نشان دادن تواناییها و پیشرفت کار خود مثالها و مواردی از جریان کارهای خود را که در طول ترم تحصیلی یا سال انجام داده اندباخود به کلاس می‌آورند و برای سنجش و ارزشیابی در اختیار معلم قرار می‌دهند مثلاً اگر بررسی مساله ای به یکی از آنها واگذار شده باشد او کلیه شواهد و مدارک مربوط به فعالیتهایی را که در رابطه با پاسخ یابی برآن انجام داده است از جمله طرح اولیه ی جستجوی پاسخ‌، نحوه مراجعه به منابع – گزینش اطلاعات مربوط – طبقه بندی آنها‌، پیش نویس و نسخه یابی گزارش خود را در هر مورد در پوشه قرار داده و به معلم ارائه می‌کند‌.

چرا باید از پوشه استفاده کنیم ؟

  • پوشه فرصت شناخت‌‌ و اصلاح اشتباهات را به دانش آموز می‌دهد این کار توان ریسک کردن‌، نهراسیدن از اشتباه‌، جرأت پذیرش اشتباه و اصلاح آن را به او می‌دهد و به این ترتیب دانش آموز را در فرآیند آموزشی خود سهیم می‌سازد‌.
  • پوشه دانش آموز به او‌‌ امکان می‌دهد تا شاهد رشد و پیشرفت خود باشد و اعتماد به نفس او را افزایش دهد‌.
  • پوشه دانش آموز ابزاری برای تعامل با هم کلاسیها‌، معلمان و والدین است‌.
  • مرور پوشه دانش آموز به معلم امکان می‌دهد تا با اطمینان بیشتر و براساس دلایل مستند در مورد دانش آموز قضاوت کند‌.
  • مرور پوشه به والدین امکان می‌دهد تا در جریان پیشرفت فرزندشان قرار گیرند تقاط قوت و ضعف او را بشناسند و نقش مثبت‌، سازنده و فعالی در هدایت تحصیلی او داشته باشند‌.
  • دانش آموز از طریق ارائه ی کار خود از طریق پوشه‌، فرصت پیدا می‌کند تا میزان تواناییها دانش خود را مستند سازد‌.
  • پوشه به دانش آموز فرصت می‌دهد تا بین آموخته‌‌های قبلی وجدید ارتباط برقرار کند‌.

چه چیزهایی را باید در پوشه بگذاریم ؟

موارد ی که باید جمع آوری کرد بستگی به نظم معلم یا دانش آموز و یا هر دو دارد اما پینشهاد می‌شود در سالهای اول و دوم ابتدایی تصمیم در باره آنچه که باید در پوشه گذاشته شود با معلم باشد ولی دانش آموز از دلیل انتخاب معلم آگاه شود در سالهای بالاتر معلم و دانش آموز در تصمیم گیری سهیم هستند اما از فهرست زیر مواردی را می‌توان برای نگهداری در پوشه انتخاب کرد‌‌:

  1. تکالیف انفرادی مدرسه
  2. برگه‌‌های امتحانی
  3. تکالیف گروهی در مدرسه
  4. گزارشهای علمی
  5. یادداشتهای کلاسی یا خارج کلاسی دانش آموز
  6. پروژه ی گروهی خارج از مدرسه
  7. ثبت پرسشها و اظهار نظرها در رفتارهای قابل توجه دانش آموز
  8. گزارش مصاحبه ی دانش آموز با افراد مختلف
  9. خلاصه داستان‌، فیلم‌، بازدیدها
  10. خود آزمایی‌ها و مسائل
  11. نمونه کارهای هنری – حاصل کارهای پروژه ای
  12. یادداشت‌ها‌، فهرست‌‌های ارزشیابی معلم از دانش آموز یا گروههای دانش آموزی
  13. دلایلی حاکی از کاربرد آموخته‌ها در زندگی روزمره
  14. پیش نویس و کارهای ابتدایی از طراحی تحقیق تا موادی که حاصل کار تحقیق را نشان دهد‌.

مثال جهت راهکارعملی‌‌:

  • استفاده از نوار برای قرائت قرآن – خواندن فارسی بدین صورت که اول سال طرز خواندن او را روی نوار ضبط کرده وبه مرور که توانایی پیدا کرد بعد از چند ماه دوباره خواندن او را ضبط کرده تا هر دو بار را باهم مقایسه کرده و به توانایی خود پی ببرد و اعتماد به نفس پیدا کند‌.
  • برای تدریس هر بخش علوم فرمهایی تحت سه عنوان ( آنچه می‌دانم – آنچه می‌خواهم بدانم – آنچه یاد گرفتم ) به دانش آموزان داده تا ابتدا دو قسمت اول آنرا بنویسند و بعد از تدریس بخش قسمت سوم فرم که آنچه یاد گرفتم را پر می‌کند تا به تواناییهای خود پی ببرد‌.
  • برای هنر می‌توان نمونه خط و نقاشی آنها را نگهداری کرد و بعد از چند ماه و تمرین و آموزش با نمونه کارهای جدید او مقایسه کرد تا خودش ارزشیابی کند‌.
  • دفاتر فراگیران مثل دفتر گزارش علوم – دفتر تمرین – ریاضی – دفتر انشا و‌…. نمونه‌‌های خوبی برای پوشه هستند که فعالیتهای اول سال دانش آموزان را با حال او مقایسه می‌کند‌.
  • درمورد محتویات پوشه بهتر است تصمیم گیری با معلم و دانش آموز باشد که آیا پروژه‌‌های نا تمام یا پروژه‌‌های کامل و یا بهترین کار هر دانش آموز را در آن بگذارند‌.

رهنمودهایی پیرامون ایجاد و استفاده از روش کارنما در مدارس‌‌:

  • در کلاسهایی با تراکم بالا برای جلوگیری از تعداد پوشه‌‌های مجموعه کار که بررسی آنها را مشکل می‌کند به دو طریق زیر اقدام کنید‌‌:
    الف) برای انجام تکالیف گروهی پوشه مجموعه کار را تشکیل دهید‌.
    ب) تکالیف رامسئله محور کنید تاهر گروه مساله مورد نظر خود را از زاویه نگاه علوم مختلف مورد بررسی قرار دهد‌.
  • دانش آموزان را د ر انتخاب مساله و افراد هم گروه برای فعالیت‌‌ دخالت دهید‌.
  • با جمع آوری نمونه‌‌هایی از کارهای دانش آموزان به کوششهای آنان ارج نهید‌.
  • از والدین بخواهید تا در جریان تهیه پوشه مجموعه کار فرزندان خودمشارکت کنند.
  • در باره پرونده مربوط به مجموعه کارها‌‌ درکلاس بحث کنید و دانش آموزان را متوجه کنید تا قسمتهایی از کارهای خود را انتخاب کنند که معرف دقت‌، علاقه‌، تنوع و کوشش آنان است‌.
  • در باره عناصر مختلفی که دانش آموزان می‌توانند در پوشه‌‌های خود قرار دهند بحث کنید‌.
  • به دانش آموزان در انتخاب کاربرای درج در پرونده کمک کنید‌.
  • پرونده‌ها را با دقت مرور و نظر خود را در باره نقاط قوت و ضعف هریک از کارها در کنار آنها بنویسید‌.
  • از دانش آموزان بخواهید تا دلایل خودرا برای درج هر کار در پرونده ذکر کنند و تاریخ انجام هر قسمت را مشخص و یاد داشت کنند‌.
  • به طور مرتب پرونده‌‌های مربوط به مجموعه کارها را نو‌‌ ( به روز ) کنید‌.
  • زمینه ای فراهم کنید که دانش آموزان پوشه‌‌های مجموعه کار خود را به دیگران نشان دهند‌.
  • در گفتگو با والدین از پوشه‌‌های مجموعه کار دانش آموزان استفاده کنید و در باره جنبه‌‌های کار فرزندانشان با آنهامشورت کنید‌.
  • برای نگهداری پوشه‌‌های مجموعه کار دانش آموزان جایی را اختصاص دهید‌‌ در مدارسی که کتابخانه وجود دارد می‌توان قفسه‌‌هایی را به این کار اختصاص داد‌.
  • مجموعه کارهای برتر را در سطح مدرسه منتشر کنید می‌توان کارهای بسیار برجسته را از طریق رسانه‌ها جمعی معرفی کرد‌.[۵]

پـروژه

پروژه دانش آموزی به فعالیت‌‌هایی گفته می‌شود که براساس هدفهای برنامه درسی طراحی می‌شود تاحدودی پیچیده تر از تکالیف معمولی است و دانش آموزان به طور انفرادی یا گروهی آن را انجام می‌دهند. عنوان فعالیتها می‌تواند توسط معلم یا دانش آموز یا باهمفکری هر دو انتخاب شود محل انجام فعالیت ممکن است کلاس – خارج کلاس یا به صورت ترکیبی از این دو باشد‌.

‌‌ ‌برای اینکه این فعالیت‌ها به نتایج‌‌ باارزش خود برسد باید اولاً در مسیر صحیح هدایت شوند تا دانش آموزان از طریق شناخت مسئله‌، طراحی تحقیق برای حل آن‌، تقسیم کار‌، پشتکار‌،‌استفاده از روش‌‌های مختلف حل مسئله ارزشیابی مستمر کار در حین انجام آن و تهیه گزارش و ارائه ی آن در حل مسائل روش علمی به کار گیرند‌. ثانیاً فرآیند کار به درستی ارزشیابی شود و ثالثاً بازخورد ارزشیابی به دانش آموز‌، سازنده و درجهت پیشرفت و رشد او باشد‌.[۶]

مزایای استفاده از پروژه چیست؟

۱ – وارد کردن پروژه در برنامه ی درسی دانش آموزان به خوبی می‌تواند خصلت جستجو گری و کنجکاوی دانش آموزان را ارضا کند و به معلم هم فرصت می‌دهد تا با پذیرش تفاوتهای فردی دانش آموزان برای آنان فرصتهایی مناسب ابراز وجود فراهم کند و اعتماد به نفس را در آنان رشد دهد‌.

۲ – تلفیق پروژه در برنامه درسی دارای مزایایی است که عبارتند از‌‌:

  • به دانش آموز اجازه می‌دهد تاپرسشهای خود را نظم دهد و برای یافتن پاسخ برنامه ریزی کند‌.
  • فرصت‌‌های تعامل و همکاری مثبت را در بین افراد در کلاس افزایش می‌دهد‌.
  • فرصت‌‌هایی ایجاد می‌کند تادانش آموز با استفاده از استعدادهای خاص خود یک محصول کیفی تولید کند‌.
  • از طریق پرورش مهارت حل مسئله انگیزه یادگیری را در دانش آموزان تقویت می‌کند‌.
  • به معلم امکان می‌دهد تا از فرصت‌‌های متفاوتی برای ارزشیابی دانش آموزانی که مشکلات خواندن و نوشتن دارند بهره جوید‌.
  • اعتماد به نفس را در دانش آموزان به خصوص آن گروه که در روال آموزش سنتی و تکالیف و امتحانهای کتبی مشکل دارند‌، افزایش می‌یابد‌.

راهکارهایی جهت پروژه‌‌

  • حجم پروژه کاملاً انعطاف پذیر می‌باشد یعنی ممکن است در دو صفحه یا ده‌‌ صفحه تنظیم شود یا به صورت یک پوستر کوچک و یا پوستر مفصل ارائه شود مهم این است که دانش آموز در طی این فرآیند با شیوه انجام تحقیق در مورد یک موضوع آشنا شود به همین دلیل باید به او زمان کافی برای انجام پروژه داده شود‌.
  • یکی از روشهای مناسب برای وارد کردن تکالیفی تحت عنوان پروژه معرفی فعالیتهای محققان و دانشمندان است مثلا می‌توان شیوه ی برخورد یک پژوهشگر را در برابر با پرسشی مثل‌‌:
  • یکی دیگر از موثر ترین راههای معرفی پروژه به دانش آموزان معرفی مدلهای کامل یا ناقص یک پروژه است هم زمان با آشنا شدن دانش آموزان با پروژه‌‌های کامل پیشنهاد می‌شود بعضی از پروژه‌‌های ناقص راهم بادید آموزشی (نه انتقادی ) به آنان معرفی کند تا آنها در اصلاح کارخود هدایت شوند‌. در دوره آموزش عمومی می‌توان این پروژه‌ها را به صورت تلفیقی از موضوعات مختلف درسی در برنامه گنجاند‌. مثلاً تحقیق در مورد‌‌ « زندگی یک دانشمند ریاضی تلفیقی از زبان آموزی‌، ریاضی و احتمالاً دانش اجتماعی است‌.»
  • والدین باید از هدفهای گنجاندن پروژه در برنامه درسی فرزندشان آگاه شوند تا بتوانند در رسیدن به آن هدفها با معلم هم سو شوند‌.
  •  تا حد امکان منابع مناسب با آدرس منابع را در اختیار دانش آموز بگذارید تا با اطمینان خاطر کار را شروع کند‌.
  • والدین را مطمئن سازید که از فرزندشان در انجام پروژه درحد خود او توقع داریدو نه بیشتر تا طراحی و اجرای پروژه به صرت باری بر دوش والدین در نیاید‌.
  • روز معینی را به عنوان روز پروژه تعیین کنید و از دانش آموزان بخواهید در سالن مدرسه یا در راهروهای مدرسه کار خود را ارائه کنند‌.
  • به تفاوتهای فردی دانش آموزان احترام بگذارید با معرفی پروژه‌‌های متفاوت به دانش آموزان با گروههای مختلف دانش آموزی با توجه به طبقه بندی هوشی گاردنر ( هوشهای چندگانه به آنان امکان دهید تا از حداکثر توان خود در پیشرفت تحصیلی بهره گیرند‌.[۷]

آزمون عملکردی

سنجش عملکرد دانش آموزان از طریق درگیر کردن او در تکالیف عملی چیزی فراتر از تعاریف سنتی مثلاً حفظ کردن و کنفرانس دادن در کلاس است‌. این نوع سنجش به هر نوع فعالیت یا کار خلاقانه ی دانش آموز می‌پردازد که از طریق آن می‌تواند آنچه را آموخته است به نمایش بگذارد یا بیان کند تکالیف عملی می‌تواند به صورت تکالیفی باشد که در زمان کوتاه یا طولانی قابل انجام است‌.

انجام یک فعالیت مربوط به درس علوم تجربی‌، دفاع از شیوه حل مسئله‌، برگزاری یک تئاتر دانش آموزی – ارائه یک سخنرانی‌، تولید یک روزنامه دیواری برای مدرسه‌، تعمیر قفل و دستگیره در کلاس یا شرکت در ساختن یک قفسه کتاب برای کلاس همه نمونه‌‌هایی از تکالیف عملکردی هستند‌.

تفاوت این نوع تکالیف با تکالیف روزمره و سنتی کلاس‌، مثل تفاوت امتحان عملی رانندگی است با امتحان آیین نامه با‌‌ وقتی فرد در حین رانندگی مورد قضاوت قرار می‌گیرد با زمانی که امتحان آیین نامه ی رانندگی را می‌دهد‌.

انواع آزمون‌های عملکردی‌‌

  1. آزمون عملکرد کتبی‌‌:‌‌ این آزمون بر کاربرد آموخته‌ها در موقعیت‌‌های عملی یا شبیه سازی تاکید دارد‌. مثلاً از دانش آموز خواسته میشود که سیم کشی یک اتاق را طراحی کند که در آن با یک کلید می‌توان هواکش و چراغ روشنایی و با کلید دیگر یخچال و ماشین لباس شویی را روشن کرد یا یک داستان کوتاه بنویسد یا یک نمودار ستونی براساس اطلاعات داده شده رسم کند‌.
  2. آزمون شناسایی‌‌: زمانی که از دانش آموز می‌خواهید اشکال مداری را که لامپ آن روشن نمی شود را پیدا کند و سایل و مراحل انجام یک آزمایش شیمی را مشخص کند یا تلفظ درست یک کلمه در زبان انگلیسی یا روش درست حل یک مسئله ریاضی را تشخیص دهد به‌‌ واقع دانش آموز را در معرض آزمون عملکردی از نوع آزمون شناسایی قرار داده اید.
  3. انجام عملکرد در شرایط شبیه سازی شده‌‌: در این آزمون از فراگیر خواسته می‌شود تا در یک موقعیت شبیه سازی شده یا خیالی‌، همان اعمالی را انجام دهد که در موقعیت‌‌های واقعی ضروری اند‌. شیوه‌‌های کاری که برای کمک به یک مصدوم انجام می‌دهد‌. انجام تنفس مصنوعی روی یک مصدوم‌، فرصتی از این نوع است برای مثال در آموزش رانندگی‌، قبل از آنکه فراگیر در عمل رانندگی را شروع کند‌. او را در اتومبیلی مشابه اتومبیلهای واقعی قرار می‌دهند تا اعمال رانندگی را تمرین کند‌.
  4. نمونه کار‌‌: در روش نمونه کار که نزدیکترین روش سنجش به عملکرد واقعی است فراگیر در محیط طبیعی سنجش می‌شود برای مثال آزمون رانندگی اتومبیل در شرایط واقعی یا در محیط‌‌های آموزشی‌، آزمون دقت دانش آموز در کار با مواد شیمیایی واقعی‌، در درس زبان انگلیسی وقتی دانش آموزان در عمل متنی را ترجمه می‌کنند و در درس ریاضی وقتی از دانش آموزان خواسته‌‌ می‌شود با ابزاری که در اختیار دارند یک مکعب با ابعاد معینی بسازند از این نوع آزمونهاست‌.
  5. مزایا و معایب استفاده از آزمون عملکردی‌‌

مزایا

  • فرصتهایی برای کاربرد دامنه وسیعی از مهارتها از جمله مهارت تحقیق فراهم می‌کند‌.
  • فرصتهایی برای طرح پرسشهای باز – پاسخ فراهم می‌کند‌.
  • امکان رشد تفکر نقاد و توان نقد پذیری را افزایش می‌دهد‌.
  • امکان جمع آوری دلایل مستند برای قضاوت در مورد حدود تواناییهای دانش آموز را فراهم می‌کند
  • فرصتهای ارائه ی کار‌‌های خلاق را برای دانش آموزان فراهم می‌کند‌.
  • از طریق آزمون عملکردی دانش آموز بین آنچه در کلاس قرار می‌گیرند و آنچه در دنیای واقعی به کارش می‌آید ارتباط برقرار می‌کند و نسبت به آموختن مهارتهای سطوح بالا که در حل مسائل روزمره ی زندگی به کارش می‌آید ترغیب می‌شود‌.

معایب

  • انجام آن برای دانش آموز زمان بر است
  • دانش آموزان مختلف ممکن است به روشهای مختلف فعالیت را انجام دهند و کار قضاوت و بارم بندی معلم را مشکل کنند‌.
  • عملکرد دانش آموزان در فعالیتهای معینی ارزشیابی می‌شود‌.
  • طراحی فعالیتها زمان بر و متفاوت از روال عادی کار معلمان است و معلمان برای این کار آموزش ندیده‌اند.

راهکارهایی جهت آزمونهای عملکردی‌‌

  • فرآیند بازخورد به مثابه ی هسته اصلی فرآیند یادهی – یادگیری در کلاس درس چنین ویژگی‌‌هایی را باید داشته باشد‌‌:
  • پیوسته باشد‌‌: یعنی باید دانش آموزان در حین فرآیند یادگیری بازخورد دریافت دارند‌.
  • سودمند باشد‌‌: یعنی حاوی اطلاعاتی باشد که دانش آموز آگاه شود چه فعالیتی را انجام دهد تا انتظارات آموزشی را به خوبی محقق کند‌.
  • منبع بازخورد متنوع باشد‌‌: یعنی از منابع مختلف دریافت شود تا از منظر‌‌های مختلف و متفاوت آثار و فعالیت دانش آموز بررسی شود‌.
  • توصیفی باشد‌‌: یعنی برای دانش آموزان ساده و قابل فهم باشد‌.

به این نکته باید توجه داشت که بازخوردهای مثبت افراطی هم نقش مخربی در شخصیت کودک دارد‌. مثلاً جملاتی مانند ( تو همیشه موفق هستی ) نوعی خوش بینی بیش از حد را به وجود می‌آورد که ممکن است سطح تلاش کودک را کاهش دهد‌. برخی جملات و کلمات را نباید در بازخوردهای توصیفی به کاربرد زیرا ممکن است در اعتماد به نفس دانش آموز نقصی وارد کند جملاتی مانند‌‌:

– نمی تواند یا نمی توانی – همیشه اشتباه می‌کنی – قادر نیستی یا قادر نیست – کارهایت کثیف و نامرتب است – همیشه ناقص می‌نویسی و هر برچسبی که منجر به برداشت منفی از تواناییها و قابلیتهای دانش آموز شود نباید به کاربرد‌.

نتیجه گیری

‌‌ ‌در نظام‌‌های تعلیم و تربیت پویا و فعال دو عنصر‌‌ « روشهای تدریس و شیوه‌‌های ارزشیابی » دو جزء لاینفک محسوب می‌گردند به طوری که ارزشیابی در خدمت تدریس و هر دو در خدمت یادگیری هستند‌. الگوهای تدریس و ارزشیابی زمانی نتیجه بخش است که در راستای تربیت انسان آرمانی‌، متفکر‌، خلاق‌، نقاد‌، مسئولیت پذیر وخود باور باشد در رویکرد نوین«چگونه یادگرفتن »به مراتب مهم تر از « چه یاد گرفتن است »پیامدهای مثبت کوتاه مدت حاصل از اجرای آیین نامه جدید امتحانات دو نوبتی دوره عمومی که توجه به ارزشیابی توصیفی کرده به اختصار ارائه می‌گردد:

  1. نوآوری و خلاقیت در روشهای تدریس‌، برنامه‌‌های آموزشی و درسی و گرایش به الگوهای تدریس فعال
  2. فراهم نمودن زمینه توسعه ارتباط علم با عمل و کاربست آن در زندگی فراگیران
  3. تثبیت و تعمیق یادگیری با تاکید براصل یادگیری
  4. پرورش روحیه تلاش‌، ابتکار و رقابت سالم علمی درون گروهی در دانش آموزان در عرصه المپیادها‌، جشنواره‌‌های فرهنگی‌، هنری و مسابقات علمی‌، پژوهشی
  5. کاهش اضطراب ناشی از امتحانات پایانی‌‌ به دلیل وابستگی نسبی آزمونهای مستمر و پایانی و تاثیر متقابل آنها در یکدیگر
  6. تقویت روحیه مطالعه‌، مشارکت‌، اعتماد به نفس‌، تحقیق پژوهش و ابراز عقیده در فراگیران
  7. هماهنگ نمودن زمان برگزاری امتحانات دوره‌‌های تحصیلی در راستای برنامه ریزی خانواده‌ها جهت استفاده بهینه فرزندان از فرصتهای مطالعه و اختصاص زمان بیشتر به آموزش
  8. تاثیر آزمونهای مستمر در پیشرفت تدریجی و یادگیری مفاهیم متناسب با پیشرفت روزانه هر درس
  9. توجه ویژه به نقش هدایتی‌، نظارتی و تربیتی معلم در آموزش
  10. در گیری فراگیران با موضوعات ومسائل علمی در قالب تکالیف متنوع و متعدد
  11. فراهم کردن فرصت تعامل و ارتباط چند سویه‌‌ فارغ از محدودیت‌‌های کلاسی با استفاده از تکنیک‌‌های فعال همیاری‌، بارش مغزی ( آزاد اندیشی )‌، استقرایی‌، تداعی معانی‌، تفحص گروهی و‌…. در راستای تقویت حس همبستگی درون گروهی

پیشنهادات

  • ‌‌ ‌‌در تعامل دائم با دانش آموزان هدفهای آموزشی محدودی را در نظر بگیرید و فقط بر مبنای آنها به دنبال جمع آوری اطلاعاتی باشید که به شما امکان می‌دهد در مورد کار دانش آموز قضاوت کنید‌.
  • اطلاعاتی را که جمع آوری می‌کنید به گونه ای تفسیر کنید که بتواند ایده‌‌هایی در مورد رشد مفاهیم مهارتها یا نگرشهای دانش آموز به شما بدهد‌.
  • از تفسیر اطلاعاتی که جمع آوری شده است برای تصمیم گیری در طراحی مرحله بعدی تدریس و کمک به دانش آموزان در برداشتن گام بعدیشان کمک بگیرید‌.
  • اگر دانش آموزان در درک مفهوم یا انجام فعالیتی مشکل دارند در شیوه ی ارائه آموزش آن مفهوم یا طراحی فعالیت بازنگری کنید‌.
  • در گروههای کاری خود با سایر همکارانتان آنان را از اطلاعاتی که در مورد دانش آموزان جمع آوری کرده اید مطلع کنید و در مورد تصمیمی که براساس آن اطلاعات جمع آوری کرده ایدنظر مشورتی آنان را جویا شوید‌.
  • از هر چه باعث شود که دانش آموز خود را بادیگران مقایسه کنید اجتناب کنید‌.
  • به جای آنکه جوایزی به دانش آموزان بدهید که حامل هیچ پیام رشد دهنده ای نیستند فرهنگ ترغیب برای موفقیت بیشتر را در کلاس حاکم کنید‌.
  • هیچگاه به دانش آموزان وقتی درحال یادگیری هستند نمره ندهید‌.
  • از دانش آموزان بخواهید در مورد آنچه انجام داده‌اند برای شما و کلاس صحبت کنند‌.
  • از دانش آموزان بخواهید که مشخص کنند چه چیزی یاد گرفته اند‌.

فهرست منابع

۱ -‌‌ پژوهشنامه آموزشی – پژوهشکده تعلیم و تربیت تهران – شماره ۱۱- دی ۸۰
۲ -‌‌ دکتر قورچیان – نظریه‌‌های یادگیری و نظریه فراشناخت در فرآیند یاددهی – یادگیری انتشارات تربیت تهران ۷۷
۳ -‌‌ دیوید ری – ترجمه سرکارآرانی محمد رضا -۱۳۸۱- پژوهش در کلاس – انتشارات موسسه فرهنگی منادی تربیت
۴ -‌‌ رخشان فریدون طراحی و تحلیل نظامهای آموزشی تهران – انتشارات نیما – ۱۳۶۶
۵ -‌‌ رستگار طاهره – ارزشیابی در خدمت آموزش -۱۳۸۳ – ناشر موسسه فرهنگی منادی تربیت
۶ -‌‌ رشد آموزش ابتدایی – سال هشتم – اردیبهشت ۸۴
۷ -‌‌ سیف‌، علی اکبر -۱۳۷۹ – پیشنهادهایی برای ارزشیابی مستمر – نشریه نگاه – سال نهم شماره ۱۵ ص ۱۱
۸ -‌‌ سیف‌، علی اکبر ۱۳۸۰ – روشهای اندازه گیری و ارزشیابی تهران – نشر دوران
۹ -‌‌ سیف‌، علی اکبر -۱۳۷۳ – اندازه گیری و پیشرفت تحصیلی – تهران نشرآگاه
۱۰ -‌‌ شریفی حسن پاشا – شیوه‌‌های ارزشیابی از آموخته‌‌های دانش آموزان تهران – دفتر برنامه ریزی و تالیف کتب درسی
۱۱ -‌‌ دکتر علی اکبر سیف – پیشنهادهایی برای ارزشیابی مستمر – نشریه نگاه – سال نهم – شماره ۱۵ سال ۱۳۷۹ ص ۱۱
۱۲ – دبیرخانه طرح ارزشیابی توصیفی
۱۳-طاهره رستگار –ارزشیابی درخدمت آموزش – موسسه فرهنگی منادی تربیت ص ۸۹
۱۴- دیوید ری – ترجمه‌‌ سرکار آرانی‌، محمد رضا-‌‌ نشریه نگاه
۱۵- رقیه بذّار چمازکتی کارشناس ارشد علوم تربیتی – مدیر دبستان خدام ساری